دعای دوازدهم صحیفه سجادیه

دعای دوازدهم صحیفه سجادیه

نسخه خطی صحیفه سجادیه، به خط نسخ احمد نیریزی، کتابت در سال ۱۱۴۵ قمری
اطلاعات دعا و زیارت
نام‌های دیگر دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي الاِعْتِرَافِ وَ طَلَبِ التَّوْبَةِ
موضوع اعتراف به خطا و عصیان و درخواست توبه، موانع دعا، ویژگی‌های بندگان محبوب خدا
مأثور/غیرمأثور مأثور
صادره از امام سجاد(ع)
راوی متوکل بن هارون
منابع شیعی صحیفه سجادیه
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسلدعای کمیلدعای ندبهدعای سماتدعای فرجدعای ابوحمزه ثمالیزیارت عاشورازیارت جامعه کبیرهزیارت وارثزیارت امین‌اللهزیارت اربعین

دعای دوازدهم صحیفه سجادیه از دعا‌های مأثور از امام سجاد(ع) در اعتراف به گناه و درخواست توبه از درگاه الهی است. حضرت سجاد(ع) در این دعا همچنین بررسی عوامل سلب توفیق دعا، ویژگی‌های بندگان محبوب خدا، باز بودن مسیر توبه و حالت‌های انسان تائب پرداخته است.

دعای دوازدهم در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان و شهود و شناخت اثر حسن ممدوحی کرمانشاهی به زبان فارسی و در کتاب ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی به زبان عربی شرح شده است.

نیایش

آموزه‌ها

موضوع اصلی دعای دوازدهم صحیفه سجادیه اقرار به گناه، درخواست بازگشتن به سوی خدا، عوامل سلب توفیق از دعا، ویژگی‌های بندگان تائب و خصلت‌های بهترین بندگان خدا است. آموزه‌های این دعا که در ۱۶ فراز از امام سجاد(ع) صادر شده به شرح ذیل است:

  • عوامل سلب توفیق از دعا: سستی در انجام دستورات الهی و غفلت از واجبات، شتاب به سوی آنچه خدا نهی کرده و کوتاهی از شکر نعمت (کفران نعمت).
  • تفضّل الهی عامل حسن ظن بندگان به خدا و درخواست از او
  • احسان و نعمت های الهی همه بر اساس تفضل اوست.
  • نیازمندی مخلوقات به خدا
  • درخواست توفیق الهی در نجات از گناه
  • نگرانی از پیامدهای گناه و عصیان
  • باز بودن مسیر توبه برای گناه‌کاران
  • غنیمت شمردن فرصت توبه
  • ممنوعیت نا امیدی از رحمت خداوند با باز بودن باب توبه
  • حالت‌های بنده تائب: خمیده شدن بر اثر تواضع و فروتنی، لرزه افتادن بر قدم‌ها، جاری شدن اشک بر دیدگان و ...
  • امید به بخشش الهی (پيشى گرفتن رحمت خدا بر خشم او با توبه بندگان)
  • تلاش در جلب رحمت و آمرزش الهی
  • اعتراف به کوتاهی خود در پیشگاه الهی
  • ویژگی‌های بهترین و محبوب‌ترین بندگان: دست برداشتن از تکبر، اجتناب از پافشاری بر گناه و واجب دانستن استغفار بر خود
  • توکل بر خدا و درخواست بخشش از کبر و اصرار بر گناهان
  • پناه بردن به خدا از آثار بد گناهان و امید به درگاه او
  • توکل و پناه بردن به خدا و اظهار خاکساری در برابر حق
  • استعانت از خداوند بر انجام طاعات
  • ترسیدن فقط از خدایی که سزاوار آمرزش است.
  • پناه بردن به خدا، تنها راه موفقيت است.
  • ضمانت الهی برای استجابت دعاها
  • بهره‌برداری از نعمت‌های الهی حتی توسط بندگان گناه‌کار
  • ظلم بندگان به خود با انجام گناهان
  • خشنودی خدا از عمل کم بندگان و فراوانی پاداش او.

شرح‌ها

دعای دوازدهم صحیفه سجادیه در کتاب‌هایی مانند دیار عاشقان اثر حسین انصاریان، شهود و شناخت اثر محمدحسن ممدوحی کرمانشاهی،و شرح و ترجمه صحیفه سجادیه اثر سید احمد فهری به زبان فارسی شرح شده است.

دعای دوازدهم همچنین در شرح‌های عربی از جمله در ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی، فی ظلال الصحیفه السجادیه اثر محمدجواد مغنیه، ریاض العارفین تألیف محمد بن محمد دارابی و آفاق الروح نوشته سید محمدحسین فضل الله به زبان عربی شرح شده است. واژه‌های این دعا هم در شرح لغوی تعلیقات علی الصحیفه السجادیه اثر فیض کاشانی توضیح داده شده است.

متن و ترجمه

دعای دوازدهم صحیفه سجادیه

مـتـن ترجمه
وَ کانَ مِنْ دُعَائِهِ علیه‌السلام فِی الِاعْتِرَافِ وَ طَلَبِ التَّوْبَةِ إِلَی الله تَعَالَی

(۱) اللَّهُمَّ إِنَّهُ یحْجُبُنِی عَنْ مَسْأَلَتِک خِلَالٌ ثَلَاثٌ، وَ تَحْدُونِی عَلَیهَا خَلَّةٌ وَاحِدَةٌ

(۲) یحْجُبُنِی أَمْرٌ أَمَرْتَ بِهِ فَأَبْطَأْتُ عَنْهُ، وَ نَهْی نَهَیتَنِی عَنْهُ فَأَسْرَعْتُ إِلَیهِ، وَ نِعْمَةٌ أَنْعَمْتَ بِهَا عَلَی فَقَصَّرْتُ فِی شُکرِهَا.

(۳) وَ یحْدُونِی عَلَی مَسْأَلَتِک تَفَضُّلُک عَلَی مَنْ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ إِلَیک، وَ وَفَدَ بِحُسْنِ ظَنِّهِ إِلَیک، إِذْ جَمِیعُ إِحْسَانِک تَفَضُّلٌ، وَ إِذْ کلُّ نِعَمِک ابْتِدَاءٌ

(۴) فَهَا أَنَا ذَا، یا إِلَهِی، وَاقِفٌ بِبَابِ عِزِّک وُقُوفَ الْمُسْتَسْلِمِ الذَّلِیلِ، وَ سَائِلُک عَلَی الْحَیاءِ مِنِّی سُؤَالَ الْبَائِسِ الْمُعِیلِ

(۵) مُقِرٌّ لَک بِأَنِّی لَمْ أَسْتَسْلِمْ وَقْتَ إِحْسَانِک إِلَّا بِالْإِقْلَاعِ عَنْ عِصْیانِک، وَ لَمْ أَخْلُ فِی الْحَالاتِ کلِّهَا مِنِ امْتِنَانِک.

(۶) فَهَلْ ینْفَعُنِی، یا إِلَهِی، إِقْرَارِی عِنْدَک بِسُوءِ مَا اکتَسَبْتُ وَ هَلْ ینْجِینِی مِنْک اعْتِرَافِی لَک بِقَبِیحِ مَا ارْتَکبْتُ أَمْ أَوْجَبْتَ لِی فِی مَقَامِی هَذَا سُخْطَک أَمْ لَزِمَنِی فِی وَقْتِ دُعَای مَقْتُک.

(۷) سُبْحَانَک، لَا أَیأَسُ مِنْک وَ قَدْ فَتحْتَ لِی بَابَ التَّوْبَةِ إِلَیک، بَلْ أَقُولُ مَقَالَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ الظَّالِمِ لِنَفْسِهِ الْمُسْتَخِفِّ بِحُرْمَةِ رَبِّهِ.

(۸) الَّذِی عَظُمَتْ ذُنُوبُهُ فَجَلَّتْ، وَ أَدْبَرَتْ أَیامُهُ فَوَلَّتْ حَتَّی إِذَا رَأَی مُدَّةَ الْعَمَلِ قَدِ انْقَضَتْ وَ غَایةَ الْعُمُرِ قَدِ انْتَهَتْ، وَ أَیقَنَ أَنَّهُ لَا مَحِیصَ لَهُ مِنْک، وَ لَا مَهْرَبَ لَهُ عَنْک، تَلَقَّاک بِالْإِنَابَةِ، وَ أَخْلَصَ لَک التَّوْبَةَ، فَقَامَ إِلَیک بِقَلْبٍ طَاهِرٍ نَقِی، ثُمَّ دَعَاک بِصَوْتٍ حَائِلٍ خَفِی.

(۹) قَدْ تَطَأْطَأَ لَک فَانْحَنَی، وَ نَکسَ رَأْسَهُ فَانْثَنَی، قَدْ أَرْعَشَتْ خَشْیتُهُ رِجْلَیهِ، وَ غَرَّقَتْ دُمُوعُهُ خَدَّیهِ، یدْعُوک: بِیا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، وَ یا أَرْحَمَ مَنِ انْتَابَهُ الْمُسْتَرْحِمُونَ، وَ یا أَعْطَفَ مَنْ أَطَافَ بِهِ الْمُسْتَغْفِرُونَ، وَ یا مَنْ عَفْوُهُ أَکثرُ مِنْ نَقِمَتِهِ، وَ یا مَنْ رِضَاهُ أَوْفَرُ مِنْ سَخَطِهِ.

(۱۰) وَ یا مَنْ تَحَمَّدَ إِلَی خَلْقِهِ بِحُسْنِ التَّجَاوُزِ، وَ یا مَنْ عَوَّدَ عِبَادَهُ قَبُولَ الْإِنَابَةِ، وَ یا مَنِ اسْتَصْلَحَ فَاسِدَهُمْ بِالتَّوْبَةِ وَ یا مَنْ رَضِی مِنْ فِعْلِهِمْ بِالْیسِیرِ، وَ مَنْ کافَی قَلِیلَهُمْ بِالْکثِیرِ، وَ یا مَنْ ضَمِنَ لَهُمْ إِجَابَةَ الدُّعَاءِ، وَ یا مَنْ وَعَدَهُمْ عَلَی نَفْسِهِ بِتَفَضُّلِهِ حُسْنَ الْجَزَاءِ.

(۱۱) مَا أَنَا بِأَعْصَی مَنْ عَصَاک فَغَفَرْتَ لَهُ، وَ مَا أَنَا بِأَلْوَمِ مَنِ اعْتَذَرَ إِلَیک فَقَبِلْتَ مِنْهُ، وَ مَا أَنَا بِأَظْلَمِ مَنْ تَابَ إِلَیک فَعُدْتَ عَلَیهِ.

(۱۲) أَتُوبُ إِلَیک فِی مَقَامِی هَذَا تَوْبَةَ نَادِمٍ عَلَی مَا فَرَطَ مِنْهُ، مُشْفِقٍ مِمَّا اجْتَمَعَ عَلَیهِ، خَالِصِ الْحَیاءِ مِمَّا وَقَعَ فِیهِ.

(۱۳) عَالِمٍ بِأَنَّ الْعَفْوَ عَنِ الذَّنْبِ الْعَظِیمِ لَا یتَعَاظَمُک، وَ أَنَّ التَّجَاوُزَ عَنِ الْإِثْمِ الْجَلِیلِ لَا یسْتَصْعِبُک، وَ أَنَّ احْتِمَالَ الْجِنَایاتِ الْفَاحِشَةِ لَا یتَکأَّدُک، وَ أَنَّ أَحَبَّ عِبَادِک إِلَیک مَنْ تَرَک الِاسْتِکبَارَ عَلَیک، وَ جَانَبَ الْإِصْرَارَ، وَ لَزِمَ الِاسْتِغْفَارَ.

(۱۴) وَ أَنَا أَبْرَأُ إِلَیک مِنْ أَنْ أَسْتَکبِرَ، وَ أَعُوذُ بِک مِنْ أَنْ أُصِرَّ، وَ أَسْتَغْفِرُک لِمَا قَصَّرْتُ فِیهِ، وَ أَسْتَعِینُ بِک عَلَی مَا عَجَزْتُ عَنْهُ.

(۱۵) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ هَبْ لِی مَا یجِبُ عَلَی لَک، وَ عَافِنِی مِمَّا أَسْتَوْجِبُهُ مِنْک، وَ أَجِرْنِی مِمَّا یخَافُهُ أَهْلُ الْإِسَاءَةِ، فَإِنَّک مَلِیءٌ بِالْعَفْوِ، مَرْجُوٌّ لِلْمَغْفِرَةِ، مَعْرُوفٌ بِالتَّجَاوُزِ، لَیسَ لِحَاجَتِی مَطْلَبٌ سِوَاک، وَ لَا لِذَنْبِی غَافِرٌ غَیرُک، حَاشَاک

(۱۶) وَ لَا أَخَافُ عَلَی نَفْسِی إِلَّا إِیاک، إِنَّک «أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ»، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اقْضِ حَاجَتِی، وَ أَنْجِحْ طَلِبَتِی، وَ اغْفِرْ ذَنْبِی، وَ آمِنْ خَوْفَ نَفْسِی، «إِنَّک عَلی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ»، وَ ذَلِک عَلَیک یسِیرٌ، آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.

دعای آن حضرت در اقرار به گناه و درخواست بازگشتن به سوی خدای تعالی

(۱) خدایا! مسلّماً سه خصلت، مرا از درخواست از حضرتت مانع می‌شود؛ و یک خصلت، مرا به جانب درخواست از تو پیش می‌برد. آن سه خصلتی که مانع درخواست من می‌باشد این است:

(۲) ۱-کار خوبی که مرا به آن فرمان دادی و من در انجامش کندی کردم؛ ۲- کار زشتی که مرا از آن بازداشتی و من در ارتکابش شتاب ورزیدم؛ ۳- نعمتی که به من دادی و من در سپاس‌گزاریش کوتاهی کردم؛

(۳) و آن‌چه مرا به سوی درخواست از تو پیش می‌برد: احسان توست به کسی که با نیت خالص به سوی تو آمد و با خوش‌گمانی‌اش به پیشگاه حضرتت وارد شد؛ زیرا تمام احسانت تفضّل و همۀ نعمتت، آغاز و ابتدایی از سوی تو نسبت به آفریده‌هاست.

(۴) ای معبود من! اینک منم که به پیشگاه عزّتت ایستاده‌ام؛ ایستادن فرمان‌بردار خوار و بر اساس حیا و شرمم از تو درخواست‌کننده‌ام، درخواست‌کنندۀ بی‌نوای عیال‌وار.

(۵) اقرار دارم به این‌که هنگام احسانت، جز برکنار ماندن از نافرمانی‌ات، فرمانی نبرده‌ام؛ و در تمام حالات از نیکی و احسانت، بی‌بهره نبودم.

(۶) ای معبود من! اقرارم نزد تو به زشتی اعمالی که مرتکب شده‌ام، آیا برایم سودی خواهد داشت؟ و اعترافم به محضر حضرتت به بدی کرداری که از من صادر شده، آیا مرا از عذاب تو نجات خواهد داد؟ یا در این وضعی که هستم، خشم و غضبت را بر من حتم و واجب کردی؟ یا در وقت درخواستم، دشمنی‌ات ملازم من گشته؟!

(۷) پاک و منزّهی، از تو ناامید نمی‌شوم و حال آن‌که درِ توبۀ به محضرت را به رویم گشوده‌ای؛ بلکه سخن می‌گویم، سخن بنده‌ای خوار، بنده‌ای ستم کننده به خویش، بنده‌ای که حرمت پروردگارش را سبک شمرده؛

(۸) بنده‌ای که گناهانش بزرگ شده و روی هم انباشته گشته و روزگارش از او روی‌گردان شده و به او پشت کرده تا جایی که چون نظر می‌کند، می‌بیند زمان عمل سپری شده و نهایت عمر به پایان رسیده؛ و یقین می‌کند که برای او گریزگاهی از عذابت و پناهگاهی از کیفرت وجود ندارد. همراه انابه و ناله با حضرتت روبه‌رو می‌شود و بازگشت و توبه را برای تو خالص می‌کند، پس با دلی پاک و پاکیزه در پیشگاهت می‌ایستد؛ سپس با ناله‌ای سوزناک و آهسته تو را می‌خواند.

(۹) در حالی که در برابرت، سر تواضع و فروتنی پایین انداخته تا جایی که از شدّت فروتنی خمیده گشته؛ و از خواری سر به زیر افکنده، به طوری که قامت راستش کج شده؛ بیم و ترسش از عظمت تو، قدم‌هایش را به لرزه انداخته و اشک‌هایش صفحه رخسارش را فراگرفته؛ تو را با این جملات می‌خواند: ای مهربان‌ترین مهربانان! و ای رحیم‌ترین کسی که درخواست‌کنندگان رحمت به او توجّه می‌کنند و ای بامحبّت‌ترین کسی که آمرزش خواهان گِرد او گردند و ای آن‌که گذشتش از انتقامش بیشتر و خشنودی‌اش از خشمش افزون‌تر است.

(۱۰) و ای آن‌که باگذشت نیکویش ستوده بودنش را به مخلوقش می‌نمایاند؛ و بندگان را به پذیرفتن توبه عادت می‌دهد؛ و اصلاح شدن تباه‌کارشان را به توبه می‌خواهد؛ و ای آن‌که از عمل بندگان، به اندکش خشنود است؛ و عمل اندک آنان را پاداش فراوان می‌دهد؛ و ای آن‌که اجابت دعایشان را ضامن شده؛ و به احسانش، پاداش نیکو را به آنان وعده داده.

(۱۱) [خدایا!] من نه از گناهکارترین گناهکارانم که او را آمرزیده‌ای و نه از نکوهیده‌ترین کسانی که از پیشگاهت عذر خواسته‌اند و تو عذرشان را پذیرفته‌ای و نه از ستم‌کارترین کسانی که به سویت بازگشته‌اند و تو بازگشتشان را قبول کرده‌ای.

(۱۲) [خدایا!] در این مقام و وضعی که هستم، به درگاهت توبه می‌کنم؛ توبه پشیمانی که بی‌اختیار، گناهانی از او سرزده و از آنچه بر سرش آمده، در وحشت و ترس است؛ و از امور زشتی که در آن افتاده، خالصانه شرمگین است.

(۱۳) دانایم به این که گذشت از گناه بزرگ، در نظرت بزرگ نمی‌آید؛ و بخشیدن معصیت‌گران بر تو سخت نمی‌باشد؛ و تحمّل جنایات زشت و ناپسندی که از مردم بدکار صادر می‌شود، تو را به مشقّت و زحمت نمی‌اندازد؛ و آگاهم به این که محبوب‌ترین بندگانت نزد تو کسی است که از سرکشی و تکبّر نسبت به تو دست بردارد و از پافشاری بر گناه دوری کند و استغفار را بر خود واجب بداند.

(۱۴) و من از این که در برابر تو سرکشی کنم، بیزارم؛ و از این که بر گناه پافشاری ورزم، به تو پناه می‌آورم؛ و نسبت به آنچه کوتاهی کردم، از تو آمرزش می‌خواهم؛ و بر آنچه از انجامش ناتوانم، از تو یاری می‌طلبم.

(۱۵) خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و حقوقی که بر عهدۀ من داری بر من ببخش و از عذابی که از جانب تو سزاوار آنم، مرا به سلامت دار؛ و از اموری که بدکاران از آن می‌ترسند، پناهم ده؛ مسلماً به گذشت از گنهکار قدرت داری؛ و برای آمرزش، مورد امیدی؛ به چشم‌پوشی از گناه معروفی، برای حاجتم محلّ ‌طلبی جز تو نیست و برای گناهم آمرزنده‌ای غیر تو وجود ندارد، حاشا که چنین نباشی.

(۱۶) من بر خود به غیر از تو نمی‌ترسم، تو اهل تقوا و آمرزشی، بر محمّد و آل محمّد درود فرست و حاجتم را روا کن و خواسته‌ام را برآور و گناهم را بیامرز و ترسم را ایمنی ده؛ همانا تو بر هر چیز توانایی و اموری که از تو خواستم، روا کردنش برای تو آسان است؛ دعایم را مستجاب کن، ای پروردگار جهانیان!

پانویس

  1. ممدوحی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۵۰۵.
  2. ، سایت عرفان.
  3. متن دعا
  4. متن دعا
  5. متن دعا
  6. متن دعا
  7. انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۱۲۹-۱۵۷؛ ممدوحی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۵۰۵-۵۵۷.
  8. انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۱۲۵-۱۵۷.
  9. ممدوحی، کتاب شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۵۰۵-۵۵۷.
  10. فهری، شرح و تفسیر صحیفه سجادیه، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۵-۶۲.
  11. مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۳۵ق، ج۲، ص۴۶۵-۵۲۳.
  12. مغنیه، فی ظلال الصحیفه، ۱۴۲۸ق، ص۱۷۱-۱۸۱.
  13. دارابی، ریاض العارفین، ۱۳۷۹ش، ص۱۴۵-۱۵۸.
  14. فضل الله، آفاق الروح، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۹۹-۳۱۶.
  15. فیض کاشانی، تعلیقات علی الصحیفه السجادیه، ۱۴۰۷ق، ص۳۵-۳۸.

منابع

  • انصاریان، حسین، دیار عاشقان: تفسیر جامع صحیفه سجادیه، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۲ش.
  • دارابی، محمد بن محمد، ریاض العارفین فی شرح الصحیفه السجادیه، تحقیق حسین درگاهی، تهران، نشر اسوه، ۱۳۷۹ش.
  • فضل‌الله، سید محمدحسین، آفاق الروح، بیروت، دارالمالک، ۱۴۲۰ق.
  • فهری، سیداحمد، شرح و ترجمه صحیفه سجادیه، تهران، اسوه، ۱۳۸۸ش.
  • فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، تعلیقات علی الصحیفه السجادیه، تهران، مؤسسه البحوث و التحقیقات الثقافیه، ۱۴۰۷ق.
  • مدنی شیرازی، سید علی‌خان، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیدالساجدین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۳۵ق.
  • مغنیه، محمدجواد، فی ظلال الصحیفه السجادیه، قم، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۸ق.
  • ممدوحی کرمانشاهی، حسن، شهود و شناخت، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه، مقدمه آیت‌الله جوادی آملی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.

پیوند به بیرون